Hệ thống hỗ trợ vận hành hồ chứa HNT vừa được trao Giải Vàng Make in Vietnam 2025 ở hạng mục Sản phẩm công nghệ số tiềm năng. Việc một giải pháp công nghệ liên quan trực tiếp đến vận hành thủy điện được vinh danh ở cấp quốc gia cho thấy sự dịch chuyển rõ nét trong cách tiếp cận các bài toán của ngành năng lượng, đặc biệt trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng gia tăng mức độ rủi ro.

Ảnh: Đại diện WeatherPlus nhận giải thưởng Make in Vietnam 2025

Vận hành thủy điện bước sang giai đoạn rủi ro cao

Trong nhiều thập kỷ, vận hành hồ chứa thủy điện chủ yếu dựa trên các quy luật thủy văn lịch sử kết hợp với kinh nghiệm thực địa của đội ngũ kỹ thuật. Tuy nhiên, biến đổi khí hậu đang làm thay đổi căn bản nền tảng này.

Các hiện tượng mưa lớn cực đoan, mưa tập trung trong thời gian ngắn và phân bố không đồng đều theo không gian khiến lưu lượng nước về hồ tăng nhanh, biến động mạnh và khó dự báo hơn. Điều này buộc các nhà máy thủy điện phải đưa ra quyết định điều tiết và xả lũ trong điều kiện: Thời gian phản ứng ngắn; Áp lực đồng thời từ an toàn công trình, an toàn hạ du. Trong bối cảnh đó, vận hành thủy điện không còn là bài toán kỹ thuật thuần túy, mà trở thành bài toán quản trị rủi ro đa mục tiêu.

Hệ thống hỗ trợ vận hành hồ chứa HNT: Từ phản ứng theo tình huống sang quản trị rủi ro chủ động

WeatherPlus phát triển giải pháp hỗ trợ vận hành hồ chứa HNT như một bước đi chiến lược nhằm giúp các nhà máy thủy điện chuyển đổi phương thức vận hành từ bị động sang chủ động. HNT là kết quả của quá trình kết hợp giữa kinh nghiệm vận hành và tư duy quản trị rủi ro thủy điện tiên tiến từ Nhật Bản với năng lực làm chủ công nghệ, triển khai và vận hành thực tiễn tại Việt Nam. Trên nền tảng đó, toàn bộ quá trình thiết kế hệ thống, xây dựng mô hình, hiệu chỉnh thuật toán và tổ chức vận hành đều được WeatherPlus thực hiện dựa trên điều kiện địa hình, khí hậu và đặc thù quản lý hồ chứa trong nước.

Khác với các hệ thống chỉ cung cấp thông tin thời tiết – thủy văn đơn lẻ, hệ thống HNT được phát triển như một nền tảng hỗ trợ người vận hành đánh giá sớm các tình huống có thể xảy ra, từ đó chuẩn bị phương án điều tiết phù hợp với từng hồ chứa và điều kiện cụ thể.

Qua quá trình triển khai và thí điểm tại hơn 50 nhà máy thủy điện cho thấy hệ thống góp phần nâng cao hiệu quả kinh tế trong vận hành, với mức cải thiện ghi nhận lên tới 15%. Không chỉ mang lại hiệu quả về kinh tế, HNT còn cho thấy vai trò rõ nét trong việc nâng cao mức độ an toàn vận hành hồ chứa. Trong các đợt mưa bão lớn gần đây như Yagi, Wipha, Kajiki…, những nhà máy thủy điện ứng dụng HNT được ghi nhận đều duy trì vận hành an toàn, không phát sinh bất kỳ sự cố nào liên quan đến điều tiết hồ và xả lũ. Điều này góp phần bảo đảm an toàn công trình cũng như khu vực hạ du trong những thời điểm rủi ro cao nhất.

Công nghệ hỗ trợ ra quyết định – xu hướng tất yếu của thủy điện hiện đại

Những kết quả thực tiễn này cho thấy vai trò ngày càng rõ nét của các hệ thống hỗ trợ ra quyết định trong vận hành thủy điện. Khi rủi ro khí hậu gia tăng, yêu cầu đặt ra không chỉ là tuân thủ quy trình, mà còn là năng lực dự báo, đánh giá và chuẩn bị kịch bản vận hành sớm. Việc ứng dụng các giải pháp như HNT giúp quá trình điều tiết hồ chứa dịch chuyển từ mô hình phản ứng theo tình huống sang mô hình quản trị rủi ro chủ động, có cơ sở dữ liệu và phân tích hỗ trợ.

Ở quy mô rộng hơn, bài toán đặt ra cho ngành năng lượng không chỉ là đầu tư vào các hệ thống điều khiển hay tự động hóa đơn lẻ, mà là tích hợp các nền tảng hỗ trợ ra quyết định, kết nối dữ liệu khí tượng – thủy văn với bài toán vận hành cụ thể của từng hồ chứa và cả hệ thống liên hồ.

Đây được xem là một trong những hướng đi quan trọng nhằm nâng cao năng lực thích ứng của thủy điện Việt Nam trước những thách thức ngày càng lớn của biến đổi khí hậu.

Ảnh: Đội ngũ phát triển hệ thống Hỗ trợ vận hành hồ chứa HNT

Giải thưởng như một chỉ dấu cho xu hướng vận hành mới

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu tiếp tục đặt ra những thách thức ngày càng lớn đối với vận hành thủy điện, việc ứng dụng các hệ thống hỗ trợ ra quyết định như HNT cho thấy vai trò ngày càng quan trọng của công nghệ trong bảo đảm an toàn và hiệu quả vận hành. Giải Vàng Make in Vietnam 2025 tại hạng mục “Sản phẩm công nghệ số tiềm năng” không chỉ là sự ghi nhận đối với một sản phẩm cụ thể, mà còn cho thấy dư địa phát triển của các giải pháp công nghệ số do doanh nghiệp Việt làm chủ, nhằm đáp ứng những yêu cầu ngày càng cao của ngành năng lượng trong giai đoạn tới.

Box thông tin: Make in Vietnam là giải thưởng do Bộ Khoa học và Công nghệ tổ chức nhằm tôn vinh các sản phẩm, giải pháp công nghệ số do doanh nghiệp Việt Nam nghiên cứu, phát triển và làm chủ. Giải thưởng tập trung đánh giá năng lực ứng dụng thực tiễn, khả năng giải quyết các bài toán lớn của nền kinh tế và tiềm năng tạo tác động dài hạn đối với các ngành, lĩnh vực trọng điểm. Năm 2025, giải thưởng tiếp tục ghi nhận vai trò của công nghệ số trong thúc đẩy chuyển đổi số và nâng cao năng lực thích ứng trước các thách thức mới.